احتمالا تاکنون نام بربط را شنیده‌اید و ممکن است برای شما سوال باشد که چه تفاوتی با عود دارد؟ خب لازم است بدانید عود و بربط هردو یک ساز به حساب می‌آیند اما بربط نام ایرانی این ساز و عود نام عربی آن است.معمولا این ساز را با نام عود می‌شناسند اما همان‌طور که دانستیم، به آن بربط نیز گفته می‌شود. تفاوت این دو نام در ریشه آنهاست، زیرا بربط اصالت ایرانی دارد اما عود نامی است که اعراب بر روی این ساز گذاشته اند.
عود یا بربطی که درباره آن می‌شنویم، قدمت زیادی به خصوص در ایران دارد. سازی که اکنون در دست داریم میراثی است که چندین هزار سال سن دارد. بر اساس اکتشافات باستان شناسی سابقه ساخت و استفاده از این ساز حدودا به ۵۰۰۰ سال پیش بازمی‌گردد و مدارک به جای مانده نشان می‌دهد که نوازندگان در ۲۰۰۰ سال پیش نیز از سازی مشابه عود استفاده می‌کردند.
آثار و تصاویر به جای مانده حاکی از آن است که این ساز در زمان قدیم بسیار رایج بوده و پس از اسلام بیشتر گسترش پیدا کرده و در سطح جهانی شناخته شد. از آن پس نواختن عود در کشورهای دیگر نیز توسعه یافت و امروزه این ساز جایگاه مهمی در موسیقی کشورهای عربی و ترکی دارد.
عودهایی که در این کشورها مورد استفاده قرار می‌گیرند، از نظر ساختاری تفاوتی ندارند، فقط به شکل کلی می‌توان گفت عودهایی که در کشورهای عربی ساخته ساخته می‌شوند دارای کاسه‌ای بزرگ، در کشورهای ترکی کاسه‌ای کوچک و در ایران کاسه متوسط است.
بدون شک سازهای موسیقی در طول گذشت زمان تغییراتی را به دنبال داشته‌اند که برخی ساختاری و برخی دیگر ظاهری یا هردوی این‌ها بوده است. عود هم مانند بقیه سازهای سنتی تحت تاثیر تغییرات قرار گرفته و ویژگی‌های ساختاری و صنعتی آن نسبت به گذشته ارتقا یافته است.
به طور کلی عودهای امروزی دارای کاسه گلابی شکل و دسته‌ای نسبتا کوتاه هستند. این ساز معمولا ۱۱ عدد سیم و ۱۱ گوشی دارد که بر روی سرپنجه قرار می‌گیرد. در ادامه راهنمای خرید عود به بررسی اجزای تشکیل دهنده ساز عود می‌پردازیم.
کاسه طنینی
همان‌طور که گفته شد کاسه عود یا بربط گلابی شکل است و اصطلاحا ساختمان آن ترکه‌ای می‌باشد، یعنی کاسه از کنار هم قرار گرفتن ترکه‌های چوب ساخته می‌شود. دلیل ترکه‌ای بودن کاسه این است که احتمال ترک برداشتن آن کاهش پیدا می‌کند و در صورت خرابی تعمیر آن آسان تر است.
صفحه رویی
صفحه رویی ساز دارای سوراخ‌هایی مشبک در قسمت میانی است. این دایره‌ها که معمولا مشبک و گاها خالی هستند به منظور خروج صدای انتقال یافته به درون کاسه تعبیه شده‌اند. صفحه رویی نیز اغلب با چوب‌های کاج، اسپیروس و.. ساخته می‌شود. همچنین بر روی صفحه اجزایی مانند خرک نیز قرار می‌گیرد تا سیم‌ها از روی آن عبور کنند.
سیم گیر و خرک
سیم گیر و خرک بر روی انتهای صفحه رویی نصب می‌شوند. این قطعه نیز دارای سوراخ‌هایی است که سیم‌ها از آنها عبور کرده و گره می‌خورند. اکثرا عود یا بربط دارای خرک ثابت هستند اما در برخی مدل‌ها خرک متحرک ( قابل تنظیم ) است.
پل‌ها
داخل بدنه بین کاسه و صفحه پل نصب شده تا از تغییر شکل صفحه در گذر زمان جلوگیری کند. نصب دقیق پل‌ها از اهمیت زیادی برخوردار است چرا که در غیر این صورت صفحه به مرور زمان شکل خود را از دست می‌دهد.
دسته
عود دسته‌ای از جنس چوب دارد. دسته از یک طرف به کاسه و از طرف دیگر به سرپنجه متصل شده است. نوازنده نیز برای نواختن ساز باید با دست چپ خود دسته را گرفته و انگشتانش را بر روی صفحه انگشت گذاری قرار دهد. جنس چوبی که برای ساخت دسته مورد استفاده قرار می‌گیرد و همچنین نحوه اتصال آن به کاسه از اهمیت بالایی برخوردار است؛ زیرا رعایت این مسائل موجب جلوگیری از از تاب برداشتن دسته به مرور زمان می‌شود.
صفحه انگشت گذاری
به قسمت رویی دسته صفحه انگشت گذاری گفته می‌شود. این قسمت محل قرارگیری انگشتان دست چپ نوازنده است. از ویژگی‌هایی که این ساز را منحصر به فرد کرده، نداشتن پرده بندی بر روی صفحه انگشت گذاری است. در این نوع از سازها نوازنده باید جای نت‌ها را با تمرین کردن حفظ کند.
سرپنجه
سرپنجه یا جعبه گوشی محفظه توخالی است که بالای دسته قرار می‌گیرد. سرپنجه عود نسبت به دیگر سازهای سنتی دارای شکل متفاوتی است و جهت آن به سمت عقب است. در جعبه گوشی معمولا ۱۱ عدد گوشی نصب می‌شود، که ۵ عدد در یک طرف و ۶ عدد در طرف دیگر است.
گوشی‌ها
گوشی‌ها قطعات کوچکی از جنس چوب هستند که سیم‌ها به دور آن پیچیده می‌شوند. گوشی‌ها اجزای مهمی در ساز به شمار می‌آیند و وظیفه تنظیم و ثابت نگه داشتن کوک سیم‌ها را دارند.
شیطانک
شیطانک قطعه‌ای باریک است که به اندازه عرض دسته است و در قسمت بالای آن قرار می‌گیرد. شیطانک دارای شیارهای کم عمقی می‌باشد که سیم‌ها از آن عبور کرده و به گوشی‌ها متصل می‌شوند.
سیم‌ها
همان‌طور که قبل تر اشاره کردیم عود یا بربط معمولا ۱۱ عدد سیم دارد. این سیم‌ها به ۵ دسته دوتایی تقسیم شده و یک سیم واخوان یا بم هم به صورت تکی می‌باشد.
سیم‌های عود به ترتیب زیر کوک می‌شوند:
جفت سیم اول دو ( C )
جفت سیم دوم سل ( G )
جفت سیم سوم ر ( D )
جفت سیم چهارم لا ( A )
جفت سیم پنجم سل ( G )
سیم ششم ر (D)
نحوه نواختن عود
همان‌طور که گفته شد عود سازی زهی زخمه‌ای یا زهی مضرابی است، بدین معنا که این ساز دارای تعدادی سیم بوده و به وسیله یک مضراب نواخته می‌شود. مضراب عود نیز مخصوص همین ساز است و معمولا از جنس پلاستیک می‌باشد.
برای نواختن این ساز ابتدا باید کاسه آن را به شکل افقی بر روی ران پای خود بگذارید سپس توسط مضراب بر روی سیم‌ها زخمه بزنید تا صدا تولید شود. دست راست نواختن مضراب را بر عهده دارد و دست چپ با قرار گرفتن بر روی دسته نت‌های مختلف را به وجود می‌آورد.
چگونه یک عود با کیفیت خریداری کنیم؟
اگر مبتدی هستید برای خرید یک ساز موسیقی نیاز به راهنمایی فردی با تجربه و متخصص در این زمینه دارید. می‌توانید با مربی موسیقی یا دوستان خود که درباره ساز مورد نظرتان اطلاعات کامل دارند مشورت کنید. بهتر است سازی تهیه کنید که علاوه بر کیفیت ساخت و صدادهی مطلوب، قیمت مقرون به صرفه‌ای هم داشته باشد. در ادامه مقاله راهنمای جامع خرید عود به برخی از نکات لازم برای خرید یک ساز خوب اشاره خواهیم کرد.
سازها معمولا در سه نوع مختلف شامل مبتدی، نیمه حرفه‌ای و حرفه‌ای ساخته می‌شوند که از نظر قیمت و کیفیت با یکدیگر متفاوت هستند. در راهنمای خرید عود برای هنرجویان نوآموز پیشنهاد ما ساز مبتدی است که کیفیت و استانداردهای لازم در ساخت و صدا را داشته باشد. زیرا خرید یک ساز بسیار ارزان با کیفیت پایین باعث از بین رفتن انگیزه شما در یادگیری و همچنین مشکلاتی در نواختن می‌شود. بنابراین بهترین گزینه سازی با قیمت مناسب و کیفیت قابل قبول است.
معمولا ساخت عود در ایران با دو قالب معروف صورت می‌گیرد که عبارتند از:
قالب قنبری ( قالبی کوچک تر از عود عربی است و دارای ۱۰ سیم می‌باشد )
قالب نریمان ( ساز ایرانی شده و قالبی شبیه به عود عربی دارد اما اندازه آن کمی کوچکتر است )
نکات مهم هنگام خرید
هنگام بررسی ساز حتما به کیفیت ساخت آن توجه کنید. برای مثال نحوه اتصال دسته به کاسه، جنس کاسه – صفحه – دسته و صفحه انگشت گذاری را مورد بررسی قرار دهید. بهتر است این قسمت هایی که نام بردیم از چوب های مرغوب ساخته شده باشند.
کیفیت چوبی که برای ساخت ساز استفاده می‌شود با کیفیت صدا و دوام فیزیکی آن رابطه مستقیم دارد. همچنین تاثیرگذارترین قسمت در صدای ساز کاسه طنینی است، بنابراین توجه داشته باشید که کاسه از چوب‌های مناسبی مانند: افرا – ماهون – گردو – توت و… ساخته شده باشد تا صدادهی مطلوبی را در اختیار شما قرار دهد.
پس از این‌که از کیفیت چوب بدنه مطمئن شدید ظاهر ساز را بررسی کنید تا فاقد ترک، خراش، گره یا هرگونه مشکلی باشد. برای مثال دایره‌های مشبک صفحه باید با دقت و ظرافت برش خورده باشند. گوشی‌ها به خوبی درون سرپنجه قرار گرفته باشند و بیش از حد کوک در نکنند.
حتما گوشی‌ها را موقع کوک کردن آزمایش کنید که به راحتی به سمت چپ و راست بچرخند. همچنین قسمت‌های کوچک مانند خرک، شیطانک و گوشی‌ها باید برش تمیزی داشته و به درستی در جای خود نصب شده باشند.
بهتر است برای خرید سازهای سازندگان شناخته شده را انتخاب کنید یا اگر به سراغ برندی می‌روید که به اندازه بقیه شناخته شده نیست حتما از کیفیت آن اطمینان حاصل کنید.
اما ویژگی اصلی و مهمی که باید در یک ساز خوب وجود داشته باشد صدایی شفاف و بدون زنگ اضافه است. اگر مبتدی هستید می‌توانید از یک نوازنده درخواست کنید که با ساز مورد نظر شما بنوازد تا صدای آن را بشنوید. داشتن ساز خوش صدا بدون شک شما را تشویق به یادگیری و تمرین نواختن آن می‌کند.
سخن پایانی
در مقاله راهنمای خرید عود بعد از معرفی این ساز، اجزای آن را به طور کامل شرح دادیم و توضیح دادیم که چگونه می‌توانیم یک عود مناسب تهیه کنیم و مواردی را که باید در هنگام خرید به آنها توجه کرد برای شما بیان کردیم.
شما عزیزان می‌توانید برای برسی بیشتر انواع ساز عود به همراه مشخصات فنی هر کدام به قسمت مربوطه در فروشگاه اینترنتی ما مراجعه فرمایید تا بتوانید برای انتخاب محصول مورد نظر اطلاعات کاملی را کسب نمایید.
در پایان و پس از مطالعه راهنمای خرید عود اگر نکته خاصی درباره خرید ساز عود دارید خوشحال می‌شویم آن را با ما در قسمت نظرات در میان بگذارید.
دیدگاهتان را بنویسید